Tanan nga dapat masayran parte sa COVID-19

Mga kalabanan nga pamangkot parte sa COVID-19

1. Ano ro COV-19?

Ro COVID-19 hay isaea nga makataeapon nga masakit nga halin sa bag-o nga klase it coronavirus. Uwa it impormasyon o datus sa raya nga masakit bag-o imaw nakita sa Wuhan, China makarayang Disyembre 2019.

2. Ano ro mga sintomas it COVID-19

• Eagnat
• Pag-euya it eawas ag pagkabatyag it gaoy
• Ubo nga wala plemas
• Budlay it pagginhawa

Magtawag sa pinakamaeapit nga clinic o ospital ag magpakonsulta kung ikaw hay gabatyag it makarayang mga sintomas.

Puede ka man maka batyag it:

• Sakit it eawas
• Gabara ro ilong
• Sip-on
• Gasakit ro tutunlan
• Gina-eupot

Kalabanan hay bukon it grabe ro mga sintomas ag ga-amat amat pakita. Puede nga makataeapon gihapon maskin uwa nakabatyag it sintomas o ga-eain ro pamatyagan.

3. Paano mag-eapnaag ro COVID-19?

Talsik it eaway o sip-on halin sa baba ukon ilong it tawo nga may COVID-19

Pagbuyot it mata, ilong ukon bibig pagkatapos it buytan ang isaea nga bagay nga natalsikan it eaway ukon sipon it tawo nga may COVID-19

4. Sin-o ro may mabahoe nga tsansa nga matapnan ag pwede magka-malala nga masakit:

• Mga magueang
• Mga tawo nga may una it high blood, sakit sa tagipusuon o baga, kanser o diabetes

Dapat gihapon magdahan ag pirmi mag hugas it alima maskin unga pa ag uwa it mga masakit.

5. May una eon it bueong nga puede magpundo o magpa-mayad it COVID-19?

• Uwa pa it bueong nga na-approbahan nga makabulig sa prebensyon o  pagpamayad it COVID-19. Uwa ginarekomenda nga mag inom it bueong nga uwa it pasayod it doktor.
• Ro antibiotics hay para sa bacterial infection ag bukon para sa virus.

6. May una eon nga bakuna o bueong para sa COVID-19?

Sa makara, uwa gihapon. Mas manami anay mag-adto sa ospital kung ginakinahang-ean, eabi pa kung may una ka it sintomas it COVID-19. Dae-hon sa ospital ro mga may grabe it sintomas ag masakit. Abo nga pasyente nga may COVID-19 hay gamayad manlang sa tama nga pagtatap.

Mga Saea nga Panan-awan sa raya nga CoVID-19

1. Ro pagkaon it bawang ag saging makabueong sa COVID-19. Epektibo man ro pagmumog it tubi nga may asin ag pag-inom it ilimnon nga makahilong.

Bukon it matuod. Suno sa WHO ag DOH, uwa it ebidensya nga makabueong ro mga nasambit sa virus ag uwa pa it bakuna o bueong para sa COVID-19.

2. Epektibo sa pagpatay it virus ro hand dryers ag UV lamps.

Bukon it matuod. Pwede nga maging sanhi pa it pagka-irita it panit ro UV radiation. Ro pinakamanami man gihapon nga pamaagi para protektahan imo sarili sa pag-angkon it virus hay paagi sa ensakto nga paghugas it mga alima.

3. Magpaligos gamit ro mainit nga tubi para indi makaangkon it COVID-19

Bukon it matuod. Mainit, maligamgam o maeamig man ro tubi nga imo nga gamiton panligos, sa tunga gihapon it 36.5 °C asta 37 °C ang temperatura it imo nga eawas. Puede nga mapaso pa imo nga panit sa sobra nga kainit it tubi panligos.

4. Mag-spray it rubbing alcohol o chlorine sa eawas o nasal spray para sa ilong para mapatay ro virus.

Bukon it matuod. Ang pag-spray sa eawas it mga makaraya nga kemikal indi makabueong kimo kung ang virus hay nagsueod yun sa imong eawas. Ro chlorine man hay pwede nga may maeain nga epekto sa mga mata ag bibig. Gamiton eang ro rubbing alcohol sa imo nga mga alima.

5. May daywa nga Tsinong espiya nga nagdaea sa Wuhan it coronavirus halin sa isa ka Canadian research facility.

Bukon it matuod. Uwa it “mga Tsinong espiya”, ag padayun nga gina istudyuhan it mga eksperto ro sakit nga COVID -19 para maka-usoy it bueong para kara.

6. Ro pagkaon it sinabawan nga kabog hay daya ang ginhalinan it coronavirus.

Bukon it matuod. Ro ga-viral nga video nga gapakita sa isaea nga babayi nga gakaon it sinabawan nga kabog hay ginbueo pa ko 2016 sa kapuluan it Palau ag indi sa Wuhan. Uwa it naisueat nga ebidensya nga may kinalaman ro pagkaon sa pag-eapta it coronavirus.

7. Indi mabuhay ro kabuhi it virus sa Pilipinas dahil mainit iya ro klima.

Bukon it kumpirmado. Uwa it naisueat nga ebidensya ang World Health Organization (WHO) sa raya nga pahayag. Sundon eang ro mga ginahambae it mga eksperto parehos it DOH ag WHO, ag padayun nga pagdahan.

Paglimpyo it Imo Baeay

Paglimpyo – pagbueo it mga nakikita nga higko. Maskin indi man tanan mabueo ro mikrobyo, makalikaw man ra sa pag-eapta it masakit.

• Limpyuhan ro mga lamesa, door knob, light switch, mga ginabuytan, kubeta, gripo ag eababo
• Mag-gamit it detergent o sabon ag tubi sa paglimpyo bago mag-disinfect.
• Para sa mga carpet, bue-on ro mga eapta ag maggamit it ensakto nga panlimpyo

Pagdi-disinfect – paggamit it mga ensakto nga mga kemikal pagkatapos manglimpyo

• Para sa disinfection, maggamit it tubi nga may halo nga bleach ag 70 porsyento o mas taas pa nga alcohol solution

Ensakto nga paghugas it alima

1. Bas-on ro mga alima
2. Sabunan it husto ro daywa nga alima
3. Ipagdikit ro mga paead ag kuskuson
4. Ibutang ro paead sa likod it pihak nga alima ag kuskuson
5. Pagdikiton ro mga paead ag kuskoson ro tunga it mga tudlo.
6. Kuskuson ro mga tudlo sa pihak nga paead.
7. Kuskuson ro kamaeagko it palibot.
8. Kuskuson ro mga punta it tudlo sa daywa nga paead
9. Banlawan it husto
10. Pamae-hon ro mga alima gamit ro tisyu
11. Isara ro gripo gamit ro tisyu.

Indi pagkalipatan nga:

• Hugasan ro tunga it mga tudlo ag sa idaeom it mga kuko
• Umanon ro mga step sa pihak nga alima

Mga dugang nga tiyempo nga dapat gid maghugas it alima:    

• Pagtapos mag-ubo o manghatsing
• Pagtapos mag-CR
• Bago magkaon o mag-eaha
• Pagtapos magbuyot it mga sapat
• Pagkatapos mag-tatap it unga o may masakit.

Ensakto nga paggamit it mask

Makabulig do pagsuksok it mask sa pagpundo it pag-eapnaag it virus tungod kaya na sae-pon do mga talsik it eaway halin sa pag-ubo o paghatsing.

• Magsuksok eang it mask kapag may sintomas it COVID-19 o naga-tatap it may COVID-19.
• Kung gagamit it surgical mask, siguraduhon nga ginatakpan do ilong ag bibig ag dapat do parte nga may kulay do makita sa guwa.
• Likawan nga mabuytan do mask kung ginagamit.
• Bayluhan do surgical mask kung nahigkuan o nabasa eon kag ipilak eagi.
• Siguraduhon nga malimpyo imong alima bago mo bue-on do mask

Para sa inyo kaeuwasan

• Ugalion nga maghugas it alima gamit do sabon kag tubig.
• Likawan do pagbiyahe kag magtinir eang sa baeay kung ma-eain imong pamatyagan.
• Likawan do pagbuyot sa mata, ilong, ag baba.
• Takpi imong bibig ag ilong gamit do tisyu o imong butkon kung gaubo o gahatsing. Ipilak eagi do tisyu.
• Likawan do pag-panic buying ag pag-hoard it mga gamit.
• Sayuron do mga lugar nga may kaso it COVID-19.

24/7 COVID-19 HOTLINE: 02-894-COVID (02-894-26843)

Para sa Smart at PLDT subscribers: 1555

Get more stories like this by subscribing to our weekly newsletter here.

Read more:

Fact or fiction: Debunking misconceptions amid the coronavirus outbreak

Debunking COVID-19 myths, part 2

Think you’re a close contact of a COVID-19 patient? Here’s what to do next

Your phone can carry coronavirus for 9 days. Here’s how to disinfect it