Kasagarang pangutana kabahin sa COVID-19
1. Unsa ang COVID-19?
Kini usa ka makatakod nga sakit hinungdan sa bag-ong klase sa coronavirus nga nasayran dinhang nikuyanap kini didto sa Wuhan, China niadtong Disyembre 2019.
2. Unsa ang mga simtomas sa COVID-19?
- Hilanat
- Kaluya sa lawas
- Ubo
- Kalisod sa pag-ginhawa
Dangop ug tawag dayon sa pinakaduol nga clinic o ospital kung ikaw makasinati aning mga simtomas.
Pwede pod makasinati og:
- Pagpanakit sa kalawasan
- Pagping-ot sa ilong
- Sip-on
- Pagpanakit sa tutunlan
- Kalibanga
Kasagaran inanay ang pagtumaw niining mga simtomas. Pwede pod kita mataptan pero dili makasinati sa mga simtomas.
3. Unsaon pagpanakod sa COVID-19?
- Mga pisik-pisik gikan sa ubo ug hatsi sa taw nga naa’y COVID-19
- Paghikap sa mga butang nga kontaminado sa kagaw ug dayong hikap sa mata, ilong, o baba
4. Kinsa ang risgo nga maigo sa maong sakit?
- Mga edaran
- Aduna’y gipamati daan sama sa altapresyon, sakit sa kasing-kasing ug baga, kanser o diabetes
5. Aduna ba’y tambal batok niining sakita?
- Wala pa’y tambal nga nabuhat sa pagsugpo niini. Gi-awhag nga dili magbuot-buot ug tambal sa kaugalingon.
- Ang mga antibiotics dili mugana batok niining matang sa kagaw.
6. Aduna ba’y bakuna o pamaagi sa pagtratar niini?
Wala pa sa pagkakaron. Muduol lang sa ospital kung gikinahanglan, labi na kung naa ka’y gipamati nga simtomas sa COVID-19. Ang mga tao nga aduna’y grabe nga gipamati angay dalhon sa ospital aron sila mamonitor ug mahatagan sa saktong pagtagad-medikal nga makapadali sa ilang pagkaayo.
Mga tuo-tuo kabahin sa COVID-19
1. Pwedeng itambal sa COVID-19 ang saging ug ahos. Epektibo usab ang paglimugmog og tubig nga aduna’y asin ug pag-inom og makahubog nga ilimnon.
→ Dili tinuod. Matod sa WHO ug DOH, wala’y ebidensiya nga nakit-an nga kini makapaayo sa niining sakita. Wala pa’y bakuna ug tambal batok sa COVID-19.
2. Epektibo batok niini ang hand dryers ug UV lamps.
→ Dili tinuod. Pwedeng madaot ang panit tungod sa UV radiation. Mas epektibo gihapon ang tarong nga pagpanghugas sa kamot ug paggamit og alcohol.
3. Mugamit og init nga tubig kun maligo para dili mataptan sa COVID-19.
→ Dili tinuod. Maskin init, bugnaw o inadlaw tubig pa ang gamiton panligo, naa gihapon sa 36.5°C hangtod 37°C ang temperatura sa imong lawas. Pwede ka mapaso kun sobra kainit ang gigamit nga tubig panligo.
4. Mag-ispray og rubbing alcohol o chlorine sa lawas o paggamit og nasal spray sa ilong para mawala ang bayrus.
→ Dili tinuod. Dili tambal batok sa bayrus ang mga kemikal nga naa niini. Pwedeng makadaot ang chlorine sa mata ug baba. Gamiton lang ang rubbing alcohol sa mga kamot.
5. Naa’y duha ka ispiya sa Tsina nga nagpadala sa Wuhan niini nga matang sa kagaw gikan sa usa ka research facility sa Canada.
→ Dili tinuod. Wala’y “ispiya gikan sa Tsina”. Nagpadayon gihapon ang pagpanukiduki sa mga eksperto kabahin sa COVID-19 para makahimo og tambal batok niini.
6. Kini nahitabo tungod sa pagkaon sa bat soup.
→ Dili tinuod. Ang nikatag nga bidyo nga nagpakita sa babay nga nikaon og bat soup nahitabo kaniadto pang tuig 2016 didto sa isla sa Palau, dili sa Wuhan. Wala’y nakita nga ebidensya nga ang pagkaon mao’y nakaingon sa pagkatap sa coronavirus.
7. Dili kini magdugay sa Pilipinas tungod sa kainit sa panahon diri.
→ Wala’y kumpirmasyon. Wala’y nalista nga ebidensya ang World Health Organization (WHO) kabahin niini. Sunda lang ang mga giya sa mga eksperto sama sa DOH ug WHO, ug ipadayon ang pagmatngon.
Saktong paghinlo sa balay
Paghinlo: pagtangtang sa mga klase-klase nga matang sa kagaw ug hugaw. Dili man kini makatangtang sa tanang mikrobiyo, makatabang kini sa paglikay sa pagkatap sa impeksyon.
- Limpyohi ang lamisa, kuptanan sa pultahan, switch sa suga, mga kuptanan, inidoro, gripo, ug lababo.
- Manlimpyo gamit ang sabon ug tubig sa dili pa mag-disinfect.
- Alang sa mga carpet, hawani ug hinlo-i usa ang mga hugaw ug gamita ang saktong kagamitan panlimpyo.
Pag-disinfect: paggamit sa mga saktong kemikal inig human og pagpanlimpyo
- Epektibo ang paggamit og 70% rubbing alcohol o tubig nga aduna’y sagol nga bleach.
Saktong paghugas sa kamot
- Bas-a ang mga kamot
- Sabuni og mayo ang kada kamot
- Kuskusa ang mga pad
- Kuskusa ang likuran nga bahin sa imong mga kamot
- Kuskusa usab ang tunga nga bahin sa matag tudlo
- Kuskusa og apil ang mga tudlo sa nagkadaiyang palad
- Kuskusa pinatayok ang kumagko sa kamot
- Kukusa ang tumoy sa kada tudlo isig ka pad
- Banlawi og maayo
- Pa-ugha ang kamot gamit ang tisyu
- Palunga ang gripo gamit ang tisyu
Ayaw kalimti:
- Kuskusa ang tunga sa matag tudlo ug ang ilawm sa mga kuko
- Buhata ang matag usa sa steps sa pikas kamot
Angay usab manghinaw:
- Pagkahuman og ubo ug pagpang-hatsi
- Pagkahuman og gamit sa kasilyas
- Sa dili pa mukaon o magluto
- Pagkahuman og gunit sa mga binuhing mananap
- Sa dili pa maghatag og pagtagad ug pag-amuma sa mga bata ug aduna’y sakit, buhata usab pagkahuman
Saktong paggamit sa mask
Makatabang ang pagsul-ob sa mask sa pagpugong sa pagkatag sa bayrus tungod masalo niini ang mga pisik-pisik gikan sa ubo ug hatsi.
→ Musul-ob lang sa mask kun aduna’y gipamati nga simtomas sa COVID-19 o ikaw nagbantay sa mga taw nga naa niini.
Para sa inyong kaluwasan
- Permintiha ang paghugas sa kamot gamit ang sabon ug tubig o rubbing alcohol.
- Likayi usa ang pagbiyahe ug magpabilin sa balay kun aduna’y sakit.
- Likayi ang paghikap sa mata, ilong, ug baba.
- Tabuni ang baba ug ilong gamit ang tisyu o ang siko kun muubo o muhatsi. Ilabay og tarong ang tisyu nga gigamit.
- Iwasan ang pagpa-panic buy at pagho-hoard ng mga suplay.
- Dapat masayod kita sa mga lugar nga aduna’y kaso sa COVID-19 ug magpadayon sa pag-amping. Sunda ang mga giya sa gobyerno ug mga eksperto sa panlawas.
24/7 COVID-19 HOTLINE: 02-894-COVID (02-894-26843)
Para sa Smart, Sun, TNT ug PLDT subscribers: 1555
Get more stories like this by subscribing to our weekly newsletter here.
Read more:
Fact or fiction: Debunking misconceptions amid the coronavirus outbreak
Debunking COVID-19 myths, part 2
Think you’re a close contact of a COVID-19 patient? Here’s what to do next
Your phone can carry coronavirus for 9 days. Here’s how to disinfect it